Powieść łotrzykowska to gatunek literacki, który narodził się w Hiszpanii w XVI wieku. Nazywa się ją także pikareską, od hiszpańskiego słowa „pícaro” oznaczającego łotra lub oszusta. Opisuje zazwyczaj przygody głównego bohatera, który pochodzi z nizin społecznych, często łotra, oszusta lub złodzieja. Powieść ta ma formę autobiografii, a jej narracja jest realistyczna, często ironiczna i satyryczna. W niniejszym artykule przybliżę cechy charakterystyczne tego gatunku oraz przytoczę kilka ciekawszych przykładów literackich.
Cechy charakterystyczne powieści łotrzykowskiej
Oto one:
● Bohater z nizin społecznych. Główny bohater powieści łotrzykowskiej pochodzi zwykle z ubogich warstw społecznych. Jest to postać, która przez całe życie w pojedynkę walczy z przeciwnościami.
● Autobiograficzna narracja. Narracja powieści toczy się w pierwszej osobie, bowiem bohater opisuje własne życie i przygody. W efekcie forma ta sprawia, że Czytelnik ma wrażenie, jakby słuchał opowieści z pierwszej ręki.
● Realizm i satyra. Powieść łotrzykowska skupia się na realistycznym przedstawieniu świata, krytykując w ten sposób normy społeczne, instytucje czy przyjęte hierarchie. Satyryczne podejście pomaga demaskować absurdy i społeczne niesprawiedliwości.
● Odcinkowa struktura fabularna. Akcja powieści składa się z reguły z serii epizodów, które nie zawsze się ze sobą ściśle wiążą. Każda przygoda głównego bohatera stanowi odrębną historię. Niemniej łączy je właśnie jego postać.
● Dwuznaczność moralna. Ogólnie rzecz biorąc, bohatera powieści łotrzykowskiej trudno jest poddać ocenie moralnej. Nie można powiedzieć jednoznacznie, czy jest dobry, czy zły. Za jego czynami stoi chęć przetrwania i dostosowania się do trudnych warunków życiowych, co czyni go postacią moralnie złożoną.
Powieść łotrzykowska – kilka przykładów
Prawdopodobnie pierwszą powieść łotrzykowską był Żywot Łazika z Tormesu. Utwór, który w zasadzie bardziej jest opowiadaniem niż powieścią, ukazał się anonimowo w 1554 roku. To historia młodzieńca Łazarza, który służy różnym panom, przeżywając liczne przygody i nieszczęścia. Dzieło jest ostrą krytyką hiszpańskiego społeczeństwa i kościoła.
Innym ważnym przykładem powieści łotrzykowskiej jest Życie szelmy Guzmána z Alfarache. Książkę wydano w 1599 roku. Jej autorem jest pisarz hiszpański Mateo Alemán. Bez wątpienia to jedno z najważniejszych dzieł literatury hiszpańskiej. Opowiada o Guzmanie, który przechodzi przez różne fazy życia, od biednego chłopca do bogatego szlachcica. Jego historia również jest pełna refleksji natury moralnej i przemyśleń dotyczących kwestii społecznych.
Następnie wymieniłbym Podróże Guliwera angielskiego pisarza Jonathana Swifta. Powieść ukazała się w 1726 roku. Książka opowiada o niezwykłych przygodach Lemuela Guliwera, który trafia do fantastycznych krain. Dzieło jest jednocześnie satyrą na ówczesne społeczeństwo brytyjskie.
Na uwagę zasługuje też wydana w 1953 roku powieść łotrzykowska Przypadki Augiego Marcha autorstwa amerykańskiego pisarza rosyjskiego pochodzenia, Saula Bellowa. Główny bohater, Augie March, wyrusza z Chicago w pełną przygody podróż przez życie. Książka ta jest pełna humoru i głębokich refleksji nad istotą ludzką.
Powieść łotrzykowska – kila słów podsumowania
Podsumowując, powieść łotrzykowska, choć narodziła się w Hiszpanii w XVI wieku, jest gatunkiem literackim uznanym na całym świecie. Jej cechy, takie jak: bohater z nizin społecznych, realistyczna narracja i elementy satyry, sprawiają, że książki lekko się czyta. Niemniej faktem jest, że o tym gatunku coraz częściej się zapomina. A szkoda…
(PK)