Skandynawski kryminał charakteryzuje się mrocznym stylem, realistycznym obrazem społeczeństwa i głębokim zanurzeniem w tematy społeczne. W ostatnich latach dość niespodziewanie zdobył ogromną popularność na całym świecie. Ale chyba słusznie… Pisarze ze Szwecji, Norwegii, Danii i Finlandii mają bowiem wyjątkowy talent do tworzenia napięcia i opisywania skomplikowanych relacji międzyludzkich. Budują unikalne, ponure opowieści osadzone w surowych skandynawskich krajobrazach. Początki fenomenu skandynawskiego kryminału sięgają lat 90., ale, jak się okazuje, w świecie literackim zaistniał już dużo wcześniej.
Skandynawski kryminał ma swoich pionierów
Bez wątpienia jednym z pionierów tego gatunku był szwedzki duet Maj Sjöwall i Per Wahlöö. Jeszcze w latach 60. wydali oni cykl powieści o komisarzu Martinie Becku. Ich książki, ukazujące brutalność i nieudolność systemu policyjnego, miały głęboki podtekst społeczno-polityczny. Sjöwall i Wahlöö stworzyli podwaliny pod gatunek „powieści policyjnej”, gdzie główną rolę odgrywały realizm i krytyczne spojrzenie na społeczeństwo. Ich powieści z pewnością zainspirowały kolejne pokolenia skandynawskich autorów.
Kilka współczesnych przykładów
Szwed Stieg Larsson jest jednym z najbardziej znanych współczesnych pisarzy skandynawskich. Zdobył międzynarodową sławę dzięki bestsellerowej trylogii Millennium. Pierwszą część tego cyklu pt. Mężczyźni, którzy nienawidzą kobiet uznawano za symbol współczesnego kryminału skandynawskiego. Larsson, poprzez postać Lisbeth Salander, odważnie podejmuje tematy przemocy wobec kobiet, korupcji i zawiłości władzy. Dzięki mrocznej atmosferze i wyrazistym bohaterom trylogia zyskała światową popularność, doczekując się licznych ekranizacji.
W następnej kolejności wymieniłbym Henninga Mankella. Jest to wybitny szwedzki autor, który przyczynił się do rozwoju tego gatunku, tworząc postać komisarza Kurta Wallandera. W swoich powieściach, takich jak np. Morderca bez twarzy, Mankell porusza istotne problemy, z jakimi borykają się współczesne społeczeństwa. Dotyka m.in. tematów ksenofobii i przestępczości zorganizowanej. Jego bohater Wallander, zmagający się z własnymi słabościami, symbolizuje dylematy moralne i złożoność ludzkiej natury. Mankell umiejętnie łączy intrygującą fabułę z głęboką refleksją nad kondycją społeczeństwa.
Z kolei w Norwegii czołowym przedstawicielem gatunku jest Jo Nesbø, autor serii o detektywie Harrym Hole’u. Jego powieści, takie jak Człowiek-nietoperz czy Upiory, charakteryzują się dynamiczną akcją, nieoczekiwanymi jej zwrotami i skomplikowanymi zagadkami kryminalnymi. Nesbø nie stroni od brutalnych opisów, ukazując ciemne strony ludzkiej natury. Dba w szczególności o to, aby jego bohaterowie mieli złożone osobowości, co nadaje jego twórczości unikalnego charakteru.
Pozostajemy w Norwegii. Warto też wspomnieć o Karin Fossum, nazywanej „norweską królową kryminału”. Jej powieści, zwłaszcza Oko Ewy, cechują się subtelnym, introspektywnym stylem. Fossum skupia się na emocjonalnej stronie swoich bohaterów, często przedstawiając historię z perspektywy zarówno detektywa, jak i przestępcy. Co ważniejsze jej książki są nie tylko zagadkami kryminalnymi, ale też głębokim studium psychologicznym.
Do panteonu znanych pisarzy kryminałów skandynawskich należy również fiński autor Antti Tuomainen. Jego twórczość wyróżnia się czarnym humorem i nietypowym podejściem do narracji kryminalnej. Tuomainen łączy intrygi kryminalne z satyrą i refleksją nad współczesnym światem. Doskonałym tego przykładem jest powieść Człowiek, który umarł.
5 najważniejszych cech skandynawskiego kryminału
- Mroczny i surowy klimat. Akcja często toczy się w zimnym, ponurym krajobrazie Skandynawii, co podkreśla atmosferę osamotnienia i beznadziei. Opisy krajobrazów, z długimi zimami, ciemnością i izolacją, wpływają na nastrój, wzmacniając uczucie grozy i napięcia.
- Złożone, realistyczne postaci. Bohaterowie to zazwyczaj wielowymiarowe, introspektywne postaci, które często borykają się z osobistymi problemami, traumami czy uzależnieniami.
- Tematy społeczne i krytyka systemu. Skandynawski kryminał porusza często kwestie społeczne, takie jak: nierówność społeczna, przemoc domowa, problemy imigracyjne, korupcja czy niewydolność systemu opieki zdrowotnej. Mówiąc w skrócie, autorzy wykorzystują wątki kryminalne jako tło do krytyki społecznej.
- Introspektywny, powolny rozwój akcji. Skandynawskie kryminały często rozwijają się w powolnym tempie, pozwalając na głębokie spojrzenie na motywy bohaterów, szczegóły dochodzenia oraz złożone intrygi.
- Moralne dylematy i pesymistyczne zakończenia. Skandynawskie kryminały rzadko oferują proste, szczęśliwe zakończenia. Bohaterowie zwykle muszą mierzyć się z moralnymi dylematami, a sama historia może pozostawiać Czytelnika z poczuciem braku sprawiedliwości. Przestępstwa nie zawsze udaje się wykryć, zaś winnych nie zawsze udaje się ukarać.
Niepowtarzalny styl
Podsumowując, skandynawski kryminał wypracował swój niepowtarzalny styl, który przyciąga czytelników na całym świecie. Mroczny klimat, złożone portrety bohaterów i oryginalne podejście do problematyki społecznej sprawiają, że ma swoich czytelników na całym świecie.
(PK)