Książki paragrafowe to specyficzny gatunek literatury, który łączy cechy tradycyjnej książki z elementami gier interaktywnych. W odróżnieniu od standardowej narracji liniowej, Czytelnik ma możliwość decydowania o losach bohaterów i wyboru, którą ścieżką fabularną podąży. Struktura takich książek opiera się na paragrafach, z których każdy kończy się propozycją wyboru dalszej akcji. Czytelnik wybiera opcje, które prowadzą go do odpowiednich kolejnych paragrafów, co tworzy nieliniową i interaktywną fabułę. Ten typ literatury występuje również pod anglojęzycznymi pojęciami „gamebook” i „choose your own adventure”.
Historia książek paragrafowych sięga lat 60. XX wieku, kiedy to Edward Packard stworzył pierwsze książki z serii Choose Your Own Adventure. Zyskała ona ogromną popularność w latach 80., głównie wśród młodszych Czytelników. W Polsce książki paragrafowe dostrzeżono na przełomie lat 80. i 90. Dopiero wtedy na rynek trafiły pierwsze tego typu tytuły, rzecz jasna, inspirowane literaturą zagraniczną.
Przykłady z literatury obcej i rodzimej
Za przykład z literatury zagranicznej może posłużyć cykl utworów Czarnoksiężnik z Ognistej Góry autorstwa Steve’a Jacksona i Iana Livingstone’a.
W naszym kraju uznanie zyskała kilkutomowa seria dzieł Jakuba Ćwieka zatytułowana Kłamca. Łączy ona elementy mitologii i fantastyki, zachęcając Czytelnika do odkrywania alternatywnych zakończeń.
Książki paragrafowe a komiksy
Zdarza się, że książki paragrafowe mylnie utożsamia się z komiksami, gdy tymczasem różnią się one w sposobie opowiadania historii. Książki paragrafowe oferują Czytelnikowi aktywne uczestnictwo w fabule poprzez wybory, które mają realny wpływ na bieg zdarzeń. Może on decydować o losach bohatera, co sprawia, że za każdym razem mamy do czynienia z inną wersją historii. Komiksy natomiast, mimo iż także angażują Czytelnika, opierają się na narracji wizualnej, a jej przebieg jest zazwyczaj liniowy. W komiksach to Autor prowadzi Czytelnika w sposób zaplanowany, bez możliwości wpływania na fabułę. Obie formy literackie mają jednak wspólne cechy – dążenie do zaangażowania odbiorcy w sposób dla literatury unikalny.
Obecnie książki paragrafowe są mniej popularne niż kiedyś, głównie ze względu na rozwój gier komputerowych, które oferują nowoczesne formy interakcji. Jednak ich niszowość wciąż przyciąga miłośników oryginalnych, nieliniowych narracji. Z kolei komiksy wciąż zyskują na popularności dzięki ich adaptacjom filmowym i najnowszym technologiom wspierającym interaktywne formy rozrywki.
(PK)