Powieść szkatułkowa to specyficzny rodzaj narracji literackiej, w której fabuła składa się z wielu opowieści wplecionych w główną historię. Przypomina ona strukturę szkatułki, w której znajdują się kolejne mniejsze szkatułki. Ten typ powieści, nazywany również powieścią ramową, charakteryzuje się złożoną kompozycją i wielowątkowością. Każda z opowieści ma swój własny początek, rozwinięcie i zakończenie, a jednocześnie łączy się z główną narracją, tworząc spójną całość.
Struktura i cechy powieści szkatułkowej
● Narracja wielowarstwowa. Główna opowieść stanowi ramę, w której osadzone są mniejsze historie. Każda z tych historii może mieć własnych bohaterów, wątki i tematykę. Jednakże wszystkie łączą się ze sobą, tworząc skomplikowaną sieć narracyjną.
● Postaci jako narratorzy. Postaci w powieści szkatułkowej często same stają się narratorami, opowiadając swoje historie innym bohaterom. Przykładem tego może być powstała na przełomie IX i X wieku Księga tysiąca i jednej nocy. To opowieść o zazdrosnym sułtanie Szachrijarze i jego żonie Szeherezadzie, która opowiada mu zmyślonych 1001 historii, aby ocalić swoje życie.
● Uniwersalna tematyka. Powieści szkatułkowe często poruszają uniwersalne tematy, takie jak: miłość, zdrada, przygoda, zemsta czy poszukiwanie sensu życia. Dzięki temu opowieści są różnorodne i mogą poruszać różne aspekty natury ludzkiej i ludzkich doświadczeń.
● Eksperymentowanie z formą literacką. Autorzy powieści szkatułkowych często eksperymentują z formą, wprowadzając różne style narracji i połączenia różnych gatunków literackich. Może to być kompilacja elementów baśni, legend, przypowieści, a nawet dokumentów czy listów.
Przykłady powieści szkatułkowych
Jednym z najwcześniejszych i najbardziej znanych przykładów powieści szkatułkowej jest Księga tysiąca i jednej nocy, o której wspomniałem powyżej. Inne wybitne dzieło to wydany ok. 1470 roku Dekameron Giovanniego Boccaccia, gdzie dziesięciu bohaterów opowiada sobie historie przez dziesięć dni. Nie sposób pominąć również powieści łotrzykowskiej Jana Potockiego Rękopis znaleziony w Saragossie. Składają się na nią różne opowieści, legendy i anegdoty splecione w jedną całość. Powstała ona na przełomie XVIII i XIX wieku. Co ciekawe w 1964 roku powieść szkatułkowa Jana Potockiego doczekała się ekranizacji w reżyserii Wojciecha Hasa. Dla tego ostatniego musiało to być arcytrudne wyzwanie. Jednak przedsięwzięcie zakończyło się powodzeniem, albowiem film zyskał uznanie widzów i krytyków zarówno w Polsce, jak i za granicą.
Natomiast jednym z przykładów współczesnej powieści szkatułkowej jest Atlas chmur Davida Mitchella. Książka składa się z sześciu powiązanych ze sobą opowieści. Każda z nich ma własny styl i gatunek literacki, jak też różny czas i różne miejsca akcji.
Powieść szkatułkowa a wyobraźnia pisarza
Bez wątpienia powieść szkatułkowa to bardzo ciekawa i ważna odmiana epickiego gatunku literackiego. Dzięki swojej złożonej strukturze pozwala na głębsze zrozumienie bohaterów i tematyki, a także na refleksję nad nieograniczonymi możliwościami wykorzystania narracji. Tak więc jest to typ powieści, będący potężnym narzędziem literackim w dyspozycji każdego pisarza obdarzonego naprawdę dużą wyobraźnią.
(PK)