Literatura od zawsze zaskakuje swoją różnorodnością, co podyktowane jest nie tylko kreatywnością autorów, ale także rozwojem cywilizacji. Powstają się przy tym ciekawe nurty, zaś w modzie są coraz to nowe podgatunki fikcji spekulatywnej. Poniżej omówię kilka z nich.
Wybrane podgatunki fikcji spekulatywnej
Realizm magiczny
W literaturze realizmu magicznego magia wplata się w codzienność, tworząc realny świat na granicy fantazji. Ten subtelny mariaż sprawia, iż Czytelnik nierzadko zastanawia się, co jest realne, a co surrealistyczne. Przykładem literatury realizmu magicznego jest powieść Sto lat samotności kolumbijskiego pisarza Gabriela Garcíi Márqueza.
Fantastyka superbohaterska
Ten podgatunek skupia się na postaciach ze zdolnościami nadprzyrodzonymi. Bohaterowie muszą często mierzyć się z moralnymi dylematami i podejmować walkę ze złem. Przykładem literatury superbohaterskiej jest powieść graficzna, a w zasadzie komiks, amerykańskich autorów Alana Moore’a i Dave’a Gibbonsa Strażnicy.
Dziwna fikcja
Dziwna fikcja (ang. „weird fiction”) to podgatunek, który powstał na przełomie XX i XXI wieku. Ponieważ dopiero się rozwija, to nie dorobił się jeszcze ostatecznej nazwy w języku polskim. Najczęściej podgatunek ten określa się jako „dziwną fikcję”, choć osobiście wolałbym termin „fikcja dziwaczna”. Łączy on wiele różnych elementów, w tym: nadprzyrodzone, horroru, fantasy i science fiction. Twórczość H.P. Lovecrafta, jak również Clarka Ashtona Smitha, jest tego najlepszym przykładem.
Steampunk i dieselpunk
W języku polskim oba te terminy funkcjonują najczęściej w swojej pierwotnej formie. Dzieje się tak dlatego, że w tym przypadku nazewnictwo angielskie bardzo szybko spopularyzowało się w środowisku fanów fantastyki. Poza tym próby dosłownego tłumaczenia brzmią nienaturalnie lub nie oddają w pełni znaczenia tych pojęć. Zresztą oceńcie sami:
Steampunk tłumaczy się następująco:
● „parowy punk” – nawiązanie do „steam”, czyli pary.
● „retro fantastyka” – w nawiązaniu do epoki wiktoriańskiej i maszyn parowych.
Moim zdaniem najbardziej oddająca charakter tego podgatunku byłaby wersja opisowa „fantastyka w stylu epoki wiktoriańskiej”. Chodzi o to, że steampunk inspiruje się epoką wiktoriańską, pełną maszyn parowych i mechanicznych wynalazków. Z lektur poleciłbym wydaną w 1990 roku powieść Maszyna różnicowa Williama Gibsona i Bruce’a Sterlinga. Nawiasem mówiąc, to właśnie ona dała początek temu podgatunkowi.
Dieselpunk. W tym przypadku nazwy zwykle się nie tłumaczy, a jeśli już, to w sposób następujący:
● „dieslowy punk” – analogicznie do angielskiego terminu.
● „retrofuturyzm industrialny” – nawiązanie do lat 20.–50. XX wieku kojarzonych z rozwojem silników diesla i industrializacją.
Również w przypadku tego podgatunku optuję za formą opisową – „fantastyka industrialna z okresu międzywojennego”. Tutaj polecam wydaną w 2009 roku powieść amerykańskiego pisarza Scotta Westerfelda pt. Lewiatan.
Fikcja klimatyczna
Fikcja klimatyczna, zwana również „climate fiction”, to zdecydowanie tematyka na czasie. A to dlatego, że powieści z tego podgatunku ukazują na zagrożenia związane ze zmianami klimatycznymi. W najbardziej spektakularnej formie ich akcja toczy się w świecie postapokaliptycznym, gdzie przyczyną zagłady była katastrofa klimatyczna. Dobrym przykładem takiej literatury jest twórczość amerykańskiego pisarza Paolo Bacigalupiego.
Fantastyka naukowa
Ciekawostką jest fakt, że w przypadku fantastyki naukowej wolimy raczej używać terminu angielskiego „science fiction”. Dzieła z tego podgatunku przedstawiają światy, w których wysoko zaawansowane technologie współistnieją z siłami nadprzyrodzonymi. Jest wiele przykładów podobnej literatury, bowiem cieszy się ona ogromnym powodzeniem zarówno wśród Czytelników, jak i samych pisarzy. Weźmy choćby cały cykl powieściowy Kroniki Amberu amerykańskiego autora Rogera Zelazny’ego.
Gdzie zaczyna się jedno, a kończy drugie?
Należy wyraźnie podkreślić, iż podgatunki fikcji spekulatywnej bardzo często się przenikają. Tutaj niemal każda powieść może wpisywać się w kilka jednocześnie. Bez wątpienia ta niezwykła różnorodność wynika z płynności rozwoju współczesnej literatury, jak i jej elastyczności.
(PK)