Czytelnik, sięgając po powieść, pragnie poznać historię, która go wciągnie, poruszy i skłoni do refleksji. Aby to osiągnąć, Autor musi umiejętnie skonstruować dwa podstawowe elementy narracji, jakimi są akcja powieści i jej fabuła. Choć wiele osób używa tych terminów zamiennie, to warto wiedzieć, iż w utworze literackim pełnią one zupełnie inne funkcje.
Różnice poparte przykładem
Akcja powieści to rzeczywisty ciąg wydarzeń, które zachodzą w wykreowanym świecie. To wszystko, co dzieje się z bohaterami – ich decyzje, konflikty, działania i reakcje na sytuacje. Akcja obejmuje konkretne wydarzenia, które można opisać jako sekwencję następujących po sobie zdarzeń. Zwykle zawiera kilka podstawowych etapów: wprowadzenie (czyli rys sytuacyjny), zawiązanie akcji, rozwinięcie konfliktu, punkt kulminacyjny oraz rozwiązanie. Każdy z tych etapów wpływa na to, jak rozwija się historia i jakie napięcia buduje Autor.
Natomiast fabuła to sposób, w jaki Autor przedstawia… akcję. Chodzi tu o konstrukcję wydarzeń, ich kolejność, powiązania logiczne i emocjonalne. Fabuła porządkuje akcję, nadaje jej tempo, kształt i sens. Tutaj pisarz ma wiele możliwości. Może zdecydować się na przedstawienie wydarzeń w porządku chronologicznym, zastosować retrospekcję, przeskoki w czasie, inwersję chronologiczną czy równoległe wątki. Wszystkie te zabiegi wpływają na odbiór opowieści.
Mówiąc pokrótce, akcja dostarcza materiału, z którego buduje się opowieść, zaś fabuła nadaje jej ostateczny kształt.
Aby lepiej zrozumieć różnice pomiędzy akcją i fabułą, warto sięgnąć po wyrazisty przykład. W Zbrodni i karze Fiodora Dostojewskiego akcja wydaje się uporządkowana. Obejmuje m.in.: morderstwo lichwiarki, konflikty wewnętrzne Raskolnikowa, dochodzenie prowadzone przez sędziego śledczego i ostateczne przyznanie się do winy. Fabuła zaś nie przedstawia tych wydarzeń w sposób prosty i liniowy. Dostojewski stosuje długie monologi wewnętrzne, retrospekcje i analizy psychologiczne. W efekcie sama akcja nie uległa zmianie, ale to sposób jej przedstawienia – czyli fabuła – kształtuje odbiór tej historii. Dzięki temu opowieść zyskuje głębię, a Czytelnik lepiej poznaje motywacje bohatera.
Akcja powieści i jej fabuła a możliwości Autora
Powyżej poznaliśmy różnice pomiędzy terminami „akcja powieści” i „fabuła powieści”. Dowiedzieliśmy się także, jakie korzyści wynikają dla Czytelników z właściwej ich konstrukcji w praktyce pisarskiej. Ale warto zaznaczyć, że taka wiedza daje duże możliwości zwłaszcza samym Autorom. Chodzi o umiejętność właściwej analizy dzieł literackich, a także świadomego ich tworzenia. Pisarz, który umie oddzielić jedno od drugiego, zyskuje większą kontrolę nad opowieścią, tj. ma doskonalszy warsztat pisarski.
(PK)