Opisy to jeden z najważniejszych elementów prozy. Rola opisów w powieści polega na tym, że pozwalają Czytelnikowi wyobrazić sobie świat, który wykreował Autor. Bez nich trudno byłoby np. poczuć klimat Prowansji w Pachnidle Patricka Süskinda czy siarczysty mróz w Zbrodni i karze Dostojewskiego. Autorzy wykorzystują opisy do wyartykułowania szczegółów, które wpływają na odbiór fabuły i emocje. Dobrze stworzony opis może pobudzić zmysły, zatrzymać na chwilę akcję powieści, jak też przygotować Czytelnika na ważne wydarzenie.
Rola opisów w powieści a gatunek literacki
Znaczenie opisów różni się w zależności od gatunku. W literaturze realistycznej ich funkcja polega na odwzorowywaniu prawdziwego świata, co widać choćby w twórczości Bolesława Prusa. W fantastyce opisy są niezbędne do stworzenia nowych, nieistniejących rzeczywistości. Tolkien nie tylko opisywał krajobrazy Śródziemia, ale też dzięki nim nadawał opowieści epicki wymiar. W powieściach kryminalnych opisy pomagają zbudować napięcie i dostarczyć cennych wskazówek. Z kolei w romansie potęgują emocje i kreują atmosferę intymności. Rola opisów w powieści zależy więc nie tylko od stylu Autora, ale przede wszystkim od wymogów konwencji literackiej.
Opis jako element narracyjnej równowagi
Opisy nie powinny dominować nad innymi elementami tekstu. Zbyt długie lub przesadnie szczegółowe fragmenty mogą znużyć Czytelnika. Z drugiej zaś strony ich brak spłyca przekaz. Dobrze wyważone opisy dopełniają dialogi i akcję. Niekiedy, posługując się opisem, trzeba zwolnić tempo, aby Czytelnik miał chwilę oddechu lub czas na refleksję. Innym razem pisarz musi je podkręcić, aby utrzymać zainteresowanie opowieścią. Tak więc rola opisów w powieści polega również na utrzymywaniu odpowiedniego rytmu narracyjnego.
Poza fabułą – ukryte funkcje opisów
Opisy w powieści nie są tylko zwykłym upiększeniem. Często mają znaczenie symboliczne lub psychologiczne. Na przykład w Lalce Bolesława Prusa miasto Warszawa nie jest jedynie tłem, lecz stanowi metaforę przemian społecznych. Poprzez opisy można też zobrazować stan wewnętrzny bohatera, jego emocje i to, w jaki sposób postrzega świat.
Podsumowując, opisy w powieści przybierają różne formy i pełnią rozmaite funkcje. Są one bezcennym narzędziem literackim, pozwalającym Autorowi świadomie kierować narracją. Bez nich powieść byłaby nijaka…
(PK)