Kompozycja ramowa powieści to sposób budowania fabuły, w którym jedna historia obejmuje inną, często krótszą opowieść. Narracja ramowa tworzy zewnętrzną strukturę dla wydarzeń zawartych w środku. Taka konstrukcja występuje w wielu klasycznych i współczesnych dziełach literackich. Często ma na celu podkreślenie znaczenia głównej historii lub nadanie jej dodatkowej głębi. Umożliwia także skontrastowanie opowieści wewnętrznej z zewnętrznym kontekstem narracyjnym.
Czym jest rama?
W kompozycji ramowej Autor umieszcza główną opowieść w kontekście innej historii. Przykładem może być narrator, który spotyka bohatera i spisuje jego przeżycia. Ramą staje się tu rozmowa lub wydarzenie, które prowadzi do właściwej narracji. Czasami historia wraca do ramy na końcu powieści, tworząc zamkniętą całość. Ten zabieg pomaga uporządkować narrację i ukierunkować uwagę Czytelnika.
Kompozycja ramowa może występować w powieści w różnych formach. Nie zawsze musi to być całkiem odrębna historia. Czasem rama przybiera formę listu, pamiętnika lub wspomnienia. W każdej z tych wersji służy podobnemu celowi – wprowadzeniu i uwiarygodnieniu głównej opowieści. Dzięki temu zabiegowi Autor może przedstawić różne punkty widzenia, zbudować napięcie lub nadać wydarzeniom szerszy kontekst kulturowy i psychologiczny.
Kompozycja ramowa a szkatułkowa
Kompozycja ramowa często bywa mylona z kompozycją szkatułkową. Choć są do siebie podobne, nie oznaczają dokładnie tego samego. W kompozycji ramowej mamy jedną opowieść osadzoną w drugiej, która ją otwiera i zamyka. Kompozycja szkatułkowa to bardziej złożona forma, polegająca na wielokrotnym wprowadzaniu kolejnych historii, jedna w drugą, jak pudełka w pudełkach. W efekcie Czytelnik wędruje coraz głębiej w kolejne warstwy narracji.
W praktyce kompozycja ramowa może więc być początkiem struktury szkatułkowej, ale nie każda rama prowadzi do takiego zagęszczenia narracji. Ważne jest, by odróżniać te dwa zabiegi, choć oba wzbogacają fabułę i pozwalają spojrzeć na wydarzenia z różnych perspektyw.
Dobrym przykładem kompozycji ramowej jest powieść Frankenstein Mary Shelley. Główną opowieść, czyli historię Wiktora Frankensteina i jego potwora, zawierają listy od kapitana Waltona do siostry. Tworzą one ramę, która otacza zasadniczy wątek i powraca na końcu utworu. Z kolei klasycznym przykładem kompozycji szkatułkowej są baśnie Księga tysiąca i jednej nocy. Żona sułtana opowiada mu historie, w których bohaterowie snują opowieści, a te prowadzą do kolejnych, tworząc wielopoziomową, szkatułkową strukturę narracyjną.
Niezależnie od różnic zarówno kompozycja ramowa, jak i szkatułkowa urozmaicają i uatrakcyjniają treść powieści. Dzięki nim literatura staje się bardziej wielowarstwowa, bogatsza i angażująca.
(PK)