Immunologiczne i genetyczne uwarunkowania zapaleń przyzębia

Wnikające do organizmu periopatogenne antygeny mogą w różny sposób modulować odpowiedź gospodarza. Matsuyama i wsp. wykazali, że komórki nabłonka dziąsłowego zawierającego szczepy Actinobacillus actinomycetemcomitans stymulowane IFN-g wzbudzały ekspresję kompleksu genów zgodności tkankowej MHC kl II oraz cząsteczek obecnych na powierzchni limfocytów B – B7,1 (CD 80). Molekuły te prezentowały antygen limfocytom T, łącząc się ze swoistym receptorem CD 4+ na ich powierzchni, inicjując tym samym odpowiedź humoralną. Co ważne, nie dochodziło do aktywacji receptorów CD 4+ limfocytów T, jeżeli w komórkach nabłonka dziąsłowego nie było periopatogennego szczepu A.a. (1). Schreiner i wsp. natomiast wykazali, że zdolność do kolonizacji A.a.wynika ze ściśle określonej sekwencji 14 genów w chromosomie, oznaczonym jako tad (tight adherency). Autorzy ci wykazali, że po podaniu szczurom A.a.z defektem tad nie dochodzi do odpowiedzi immunologicznej i destrukcji wyrostka zębodołowego (2). Badania Srisatjaluk i wsp. wykazały, że enzymy proteolityczne pęcherzyków błonowych Porphyromonas gingivalis hamowały wzbudzoną przez IFN-g ekspresję genu dla HLA-DR-a oraz transkrypcję genu dla CIITA (białka wyzwalającego działanie IFN-g). W konsekwencji bakterie z gatunku P.g., zaburzając funkcje komórek, mają możliwość blokowania odpowiedzi immunologicznej organizmu (3).

Oddziaływanie patogenów na przyzębie uruchamia odpowiedź immunologiczną jamy ustnej. Do składowych błony śluzowej, biorących udział w reakcjach komórkowych należą: polimorfonuklearne leukocyty, monocyty, limfocyty B i T; w odpowiedzi humoralnej uczestniczą: IgG, IgA, IgM. Natomiast składnikami pochodzącymi ze śliny, biorącymi udział w odpowiedzi humoralnej są: sIgA, IgG, mucyny, PRP3, histatyny i defensyny. Należy zaznaczyć, że po wzbudzeniu antygenowo swoistej odpowiedzi ulega zmianie skład płynu kieszonki dziąsłowej. Wielu autorów uważa, że oznaczanie stężenia przeciwciał w płynie dziąsłowym pacjentów z zapaleniem przyzębia może być wyznacznikiem miejscowej odpowiedzi humoralnej (4). Ebersole i wsp. stwierdzili wysokie stężenie IgG w nacieku zapalnym kieszonki dziąsłowej w odpowiedzi na patogeny bakteryjne oraz dowiedli, że istnieje dodatnia korelacja pomiędzy stężeniem IgG w płynie kieszonki dziąsłowej, a stężeniem tego przeciwciała w surowicy krwi obwodowej, co może sugerować, że podwyższenie poziomu IgG jest wyrazem aktywności toczącego się procesu zapalnego (4). Wykazano również, że u osób z przewlekłym zapaleniem przyzębia stężenie w surowicy krwi obwodowej immunoglobuliny G skierowanej przeciwko specyficznym kompleksom białkowym RgpA-Kgp Porphyromonas gingivalis jest statystycznie istotnie wyższe, w porównaniu do stężenia tego przeciwciała w grupie osób z klinicznie zdrowym przyzębiem (5). Z kolei w innych badaniach wykazano znamiennie wyższe stężenie IgG w surowicy krwi obwodowej pacjentów z agresywnym i przewlekłym zapaleniem przyzębia, w porównaniu do osób zdrowych (6). Zaobserwowano również, dodatnią korelację pomiędzy stężeniem IgA i IgG w ślinie i surowicy krwi obwodowej u pacjentów z zapaleniem przyzębia (7).

Skuteczna i efektywna obrona gospodarza wymaga odpowiedzi immunologicznej swoistej, która jest wybiórczo skierowana przeciwko periopatogenom. W tej odpowiedzi główną grupą komórek genetycznie zaprogramowanych do pełnienia funkcji rozpoznawania i zwalczania mikroorganizmów chorobotwórczych są limfocyty B – prezentujące antygen i limfocyty T regulujące (Tc – cytotoksyczne, Th – pomocnicze, Ts – supresorowe, Tcs – kontrsupresorowe). Wiele badań dotyczy subpopulacji limfocytów Th (CD4+) zwanych pomocniczymi. Istnieją co najmniej dwie, odrębne subpopulacje limfocytów CD4+: Th1 i Th2. Wyniki prac nad udziałem komórek Th1, Th2 oraz profilem wydzielanych przez te komórki cytokin w przebiegu zapaleń przyzębia, wskazują na ich immunoregulacyjną rolę (8, 9). W zależności od czynnika infekcyjnego dochodzi do aktywności albo Th1 albo Th2 i to determinuje włączenie odpowiednich mechanizmów efektorowych. Ekspresja Th1 i wydzielane przez nie IL-2 i IFNg, powodują odpowiednio: proliferację limfocytów cytotoksycznych CD8+, pobudzenie na drodze autokrynowej Th1, zwiększenie bakteriobójczej aktywności makrofagów oraz hamowanie aktywności limfocytów Th2. Natomiast ekspresja komórek Th2 i wydzielane przez nie IL-4, IL-10 powodują odpowiednio: wytwarzanie IgG1 oraz IgE, hamowanie Th1 oraz wytwarzanie monokin. Właściwości antygenów zdają się mieć decydujący wpływ na odpowiedź immunologiczną i rozwój odpowiedniego profilu cytokin Th. Uważa się, że limfocyty Th1 odgrywają przede wszystkim rolę w zwalczaniu patogenów wewnątrzkomórkowych, natomiast drobnoustroje bytujące pozakomórkowo niszczone są w przebiegu odpowiedzi humoralnej (9, 10).

Bartova i wsp. badając profil cytokin wydzielanych przez pobudzone limfocyty Th2 u pacjentów z agresywnym zapaleniem przyzębia stwierdzili u osób chorych, istotnie wyższe stężenie IL-4 i istotnie niższe IFNg, w porównaniu do osób zdrowych (10). Odmienne wyniki uzyskali inni autorzy: badając stężenie IFNg i IL-4, których wydzielanie jest miarą aktywności subpopulacji limfocytów T, nie wykazali znamiennych statystycznie różnic pomiędzy pacjentami z agresywnym zapaleniem przyzębia i grupą kontrolną. Badania krwi obwodowej u tych chorych nie potwierdziły istotnej różnicy w liczbie antygenów CD subpopulacji limfocytów T: CD3+, CD4+ i CD8+ oraz w proporcjach CD4+/CD8+. Ponadto nie stwierdzono różnic istotnych statystycznie w rozkładzie limfocytów T naiwnych (tzn. takich, które nigdy nie zetknęły się z antygenem) o fenotypie CD45RA oraz limfocytów T pamięci immunologicznej o fenotypie CD45RO (11).

Nabyta odpowiedź humoralna rozpoczyna się od prezentacji antygenu limfocytom B. Komórka prezentująca antygen APC (antigen presenting cell) posiada na swojej powierzchni cząsteczki B7 (B7,1 i B7,2, wg obecnej terminologii CD80 i CD86), które reagują ze znajdującymi się na limfocytach pomocniczych T antygenami CD28 lub CTLA4. Fizyczny kontakt między antygenowo swoistymi limfocytami B i T ułatwiony jest, jak już wspomniano poprzez interakcje par ligand-receptor, które są odpowiedzialne za sygnalizację między tymi komórkami. Taką rolę spełnia, np. antygen różnicowania CD40, należący do rodziny TNF, a obecny na limfocytach B i jego ligand na limfocytach T (CD40L). W efekcie stymulacji limfocyty T wytwarzają szereg cytokin działających na proliferację i różnicowanie limfocytów, np. IL-10 czy TGF-b (transforming growth factor) (12). Aoyagi i wsp. badali, jak zmienia się odpowiedź swoista w grupie z zapaleniem przyzębia oraz w grupie kontrolnej po stymulacji komórek antygenami błony komórkowej Porphyromonas gingivalis; oceniano stężenie antygenów różnicowania CD28, CTL

To jest tylko fragment artykułu. Aby przeczytać całość, przejdź do Czytelni medycznej.