Podstawy klasyfikacji zespołowej objawów neurologicznych w złośliwych nowotworach jamy nosowo-gardłowej

Nowotwory złośliwe jamy nosowo-gardłowej stanowią ok. 2% nowotworów występujących w obrębie głowy i szyi (17), a ok. 6% nowotworów gardła, nosa i ucha (10). Najczęstszym nowotworem nosogardła jest rak. Występuje on głównie u ludzi młodych, a następnie pomiędzy 50 i 70 rokiem życia, przy czym zdecydowanie częściej dotyczy mężczyzn (1).

Objawy nowotworów jamy nosowo-gardłowej są mało charakterystyczne lub brak ich w ogóle, przynajmniej w okresie początkowym, w którym rozpoznanie bywa najczęściej przypadkowe (9). Ten brak typowych objawów czyni nowotwory o tym umiejscowieniu szczególnie niebezpiecznymi. W miarę powiększania się guza stopniowo zaczynają pojawiać się pewne dolegliwości, takie jak zaburzenia drożności nosa, krwawienia, bóle głowy, upośledzenie słuchu, itp. (10). W miarę postępu choroby pojawić się też może, opisany po raz pierwszy w roku 1911, zespół objawów określanych mianem triady Trottera. Na zespół ten składają się: przewodzeniowe upośledzenie słuchu (naciek ujścia gardłowego trąbki słuchowej), asymetria i ograniczenie ruchomości podniebienia miękkiego (naciek mięśnia dźwigacza podniebienia miękkiego) oraz szczękościsk i nerwoból w zakresie żuchwy, ucha i języka (naciekanie mięśni skrzydłowych i nerwu żuchwowego) (2). W miarę dalszego rozwoju schorzenia pojawia się powiększenie węzłów chłonnych na szyi, wzdłuż mięśnia mostkowo-obojczykowo-sutkowego i w okolicy kąta żuchwy, co świadczy o rozprzestrzenianiu się nowotworu na drodze limfatycznej (w znacznym procencie przypadków objaw ten może wyprzedzać wszystkie inne) (8). Częstość uszkodzenia przez proces rozrostowy nerwów czaszkowych oceniana jest w różnych opracowaniach na od kilkunastu do ponad 60% (9). W przypadku mięsaków uszkodzenia te są rzadsze, co związane jest prawdopodobnie z wolniejszą i mniejszą destrukcją kości podstawy czaszki (7).

Uważa się, że w ponad 30% przypadków objawy neurologiczne mogą poprzedzać nawet o pół roku zarówno pojawienie się zmian radiologicznych, jak też wystąpienie innych objawów związanych z obecnością guzów o tej lokalizacji, a więc m.in. dolegliwości nosowych i usznych (5).

Punktem wyjścia sprawy nowotworowej może być dowolne miejsce w jamie nosowo-gardłowej, ale najczęściej proces wychodzi z zachyłka Rosenmüllera, ściany tylnej i sklepienia (17).

Obraz powikłań neurologicznych uzależniony jest w zasadniczej mierze od głównego kierunku szerzenia się nowotworu (6).

Nowotwory jamy nosowo-gardłowej rosną w tym kierunku, gdzie zapewnione mają najlepsze odżywianie, a tym samym optymalne warunki dla swego rozwoju. Kierunek ten wyznaczają więc miejsca obfitujące w naczynia limfatyczne, krwionośne i tkankę nerwową (9). Odpowiednio do tego wyróżnia się pięć kierunków szerzenia się nowotworu przez ciągłość, co łączy się w konsekwencji z wystąpieniem porażeń poszczególnych nerwów czaszkowych pod postacią różnych charakterystycznych zespołów neurologicznych (6).

Najbardziej niebezpiecznym kierunkiem szerzenia się nowotworu jest kierunek ku górze. W związku z obecnością licznych naturalnych otworów oraz szczelin w obrębie podstawy czaszki, której środkowa część stanowi strop jamy nosowo-gardłowej (15), rozprzestrzenianie się guzów w tę stronę jest w znacznym stopniu ułatwione.

Przy wzroście ku górze występować mogą dwie zasadnicze możliwości. Nowotwór do jamy czaszki wniknąć może bądź przez otwór poszarpany (najczęściej), bądź przez zatokę klinową (3). Zależnie od tego po której z tych dróg rozrasta się zmiana występują zespoły neurologiczne różniące się nieco pomiędzy sobą, szczególnie jeśli chodzi o kolejność pojawiania się poszczególnych objawów.

W przypadku szerzenia się nowotworu przez zatokę klinową w kierunku zatoki jamistej i siodełka tureckiego powstaje opisany w 1920 r. zespół Foix, czyli inaczej zespół zewnętrznej ściany zatoki jamistej. Obraz zespołu jest logiczną konsekwencją anatomicznej budowy tego regionu (16) (ryc. 1).

W zespole tym występują kolejno uszkodzenia nerwów V₁ i VI, a w dalszej kolejności nn. III i IV. Pociąga to za sobą porażenie wszystkich mięśni gałki ocznej, porażenne zapalenie rogówki, wystąpienie zespołu Hornera (12) (zwężenie źrenicy, opadnięcie powieki, zapadnięcie gałki ocznej), bóle skroni. Propagacja guza nosogardła w kierunku szczytu piramidy w okolicy zatoki klinowej, przy równoczesnym zajęciu trąbki słuchowej, dać może zespół będący jakby wycinkiem poprzednio przedstawionego – opisany w 1907 r., zespół Gradenigo (3). Z objawów neurologicznych na zespół ten składają się: jednostronne porażenie nerwu odwodzącego (objaw Gradenigo) (16), intensywny, jednostronny, stały ból w okolicy skroniowo-ciemieniowej i poza gałką oczną (neuralgia górnych gałązek nerwu trójdzielnego), jak też zniesienie odruchów spojówkowego i rogówkowego (porażenie włókien

To jest tylko fragment artykułu. Aby przeczytać całość, przejdź do Czytelni medycznej.