Możliwości leczenia farmakologicznego łagodnego rozrostu stercza (BPH) – aspekt kliniczny i ekonomiczny

Łagodny rozrost stercza (BPH – benign prostatic hyperplasia), najczęstsze schorzenie urologiczne dojrzałych mężczyzn, jest zwykle traktowany jako naturalna konsekwencja starzenia się organizmu (1). Histologiczne cechy rozrostu łagodnego występują w gruczole krokowym u co drugiego mężczyzny w wieku 50-59 lat, u 70% mężczyzn w wieku 70-79 lat oraz u około 90% mężczyzn powyżej 90 roku życia (2). Wobec starzenia się polskiego społeczeństwa, wzrastającej wiedzy na temat chorób stercza oraz coraz większej dostępności usług medycznych, należy liczyć się z dalszym wzrostem liczby chorych na BPH. Możliwości leczenia tej choroby były do niedawna ograniczone do farmakoterapii preparatami roślinnymi lub chirurgicznego usunięcia gruczolaka stercza metodą elektroresekcji przezcewkowej (TURP – transurethral resection of prostate) bądź metodą wyłuszczenia operacyjnego. Ostatnie lata zaowocowały rozwojem nowych form leczenia, zarówno farmakologicznego jak i mało inwazyjnego postępowania chirurgicznego (MIT – minimal invasive therapy). Efektywność każdej nowej metody leczenia zachowawczego lub zabiegowego winna być oceniana w porównaniu z TURP, która w tym względzie pozostaje „złotym standardem”. Jej skuteczność jest duża i wynosi 85-90% (3). Spektrum możliwości terapeutycznych jest obecnie szerokie i sięga od tzw. bacznej obserwacji (Wa-Wa – watchful waiting) poprzez leczenie farmakologiczne i alternatywne leczenie zabiegowe (MIT) do TURP i otwartej adenomektomii. Decyzję o wyborze metody podejmuje urolog po uwzględnieniu wielu aspektów, z których najistotniejszymi są: stopień zaawansowania choroby i jej powikłania, wiek i stan chorego, skuteczność i bezpieczeństwo oraz koszt metod, które można u chorego zastosować, a także indywidualne oczekiwania i życzenia pacjenta.

Czy nowe możliwości terapeutyczne, a zwłaszcza wprowadzenie nowych leków, wpłynie znacząco na zmniejszenie liczby wykonywanych zabiegów chirurgicznych i przyczyni się do obniżenia globalnych kosztów leczenia BPH, pozostaje sprawą otwartą. Brakuje również jednoznacznej odpowiedzi na pytanie: czy coraz popularniejsze leczenie zachowawcze gwarantuje jedynie zmniejszenie nasilenia dolegliwości i objawów choroby, której stały rozwój może, wcześniej czy później, doprowadzić do potrzeby leczenia operacyjnego? Jednakże faktem pozostaje wzrastający wciąż udział farmakoterapii w leczeniu chorych na BPH oraz stopniowe zmniejszanie odsetka chorych leczonych metodami zabiegowymi.

Do leczenia farmakologicznego BPH kwalifikują się chorzy z umiarkowanie lub średnio nasilonymi dolegliwościami ze strony dolnych dróg moczowych (LUTS - lower urinary tract symptoms), bez powikłań przeszkody podpęcherzowej oraz chorzy, którzy pomimo występowania u nich wskazań do leczenia zabiegowego nie wyrażają na nie zgody, lub u których nie można go zastosować z powodu nadmiernego ryzyka powikłań okołooperacyjnych związanego z obciążeniami nie będącymi następstwem BPH.

Do leczenia farmakologicznego BPH stosuje się obecnie leki z następujących grup:

1. preparaty pochodzenia roślinnego i wyciągi tkankowe,

2. leki obniżające stężenie cholesterolu w surowicy,

3. leki alfa-adrenolityczne,

4. leki blokujące 5-alfa reduktazę.

Jedynie leki należące do dwóch ostatnich grup uzyskały pełną akceptację i są zalecane przez Międzynarodowy Komitet Uzgadniający (ICC – Interantional Consensus Committee) – gremium ekspertów urologów zajmujących się problematyką chorób stercza.

Preparaty pochodzenia roślinnego cieszą się od wielu lat dużą popularnością i w wielu krajach utrzymują dominującą pozycję wśród leków stosowanych u chorych na BPH. Wysoki poziom akceptacji fitoterapeutyków wynika z kilku powodów. Wielu chorych, a także część lekarzy preferuje „naturalne” środki farmakologiczne. Potwierdzono, że są to leki bezpieczne i ich stosowanie jest obarczone znikomym ryzykiem działania niepożądanego (4).Wreszcie, koszt leczenia środkami roślinnymi jest w niektórych krajach niższy od kosztów leczenia nowymi preparatami syntetycznymi (np. w Niemczech koszt dziennej dawki fitoterapeutyków jest niemal 3-krotnie niższy od kosztu leczenia lekami o działaniu alfa-adrenolitycznym, czy blokującym 5-alfa reduktazę) (5). Mimo tego, w wielu innych krajach, m. in. w USA, Wielkiej Brytanii oraz w państwach skandynawskich, wykorzystanie leków roślinnych jest marginalne głównie z powodu niepełnej znajomości mechanizmów ich działania, braku pewności, co do rzeczywistej ich wartości terapeutycznej zbliżonej nierzadko do efektu placebo oraz z powodu braku naukowego potwierdzenia celowości ich stosowania (6). Popularność preparatów roślinnych w Polsce jest podobna do ich popularności w krajach środkowoeuropejskich, w których leki te utrzymują pozycję dominującą.

Największe znaczenie w leczeniu BPH mają preparaty zawierające wyciągi z następujących roślin: (uwzględniamy jedynie leki zarejestrowane w Polsce)