Leki przeciwhistaminowe H₁ stosowane w terapii chorób alergicznych

Po raz pierwszy pojęcie alergii zostało użyte przez austriackiego pediatrę Clemensa von Pirqueta w 1906 roku. Alergia jest pojęciem szerokim i używana jest w przypadku, gdy występuje nadmierna reakcja na określone substancje, które są obojętne dla zdrowych ludzi. Klasyczną reakcją atopową jest sezonowy alergiczny nieżyt nosa (pyłkowica, gorączka sienna).

W większości krajów z każdym dziesięcioleciem lawinowo narasta liczba alergików. W USA 20% populacji cierpi na alergiczny nieżyt górnych dróg oddechowych. W Europie częstość występowania tego schorzenia jest nieco mniejsza i waha się w różnych krajach między 9 a 15% (w Polsce określa się ją na 10%). Choroby alergiczne są obecnie czwartą grupą chorób, po nowotworach, chorobach układu krążenia i AIDS.

W chorobach alergicznych najwłaściwsze postępowanie terapeutyczne to wyeliminowanie lub jak największe ograniczenie kontaktu z czynnikami uczulającymi.

Łatwo to dokonać, jeśli związane są one ze zwierzętami domowymi, pierzem, dafniami do karmienia rybek itp. W innych przypadkach można tylko starać się zmniejszyć ilość antygenów. Na poduszki i materace nakładać specjalną pościel nie przepuszczającą roztoczy, stosując preparaty usuwające je (Acarosan), zamykać okna w dni słoneczne i wczesnym rankiem w sezonie pylenia roślin itp.

Najczęściej jednak stosujemy leki w celu zmniejszenia objawów choroby (farmakoterapia objawowa). Podstawową grupę takich leków stanowią leki przeciwhistaminowe blokujące receptory H₁. Mechanizm ich działania polega na konkurencyjnym i odwracalnym łączeniu się z receptorem H₁, co znosi objawy wywołane histaminą, jednym z bardziej znaczących mediatorów reakcji atopowej. Jednakże nie hamują wszystkich objawów tej reakcji, zwłaszcza uogólnionej, kiedy i inne mediatory mają duże znaczenie. W przypadku alergicznych nieżytów nosa nie mają wpływu na obrzęk błon śluzowych (blokadę nosa) (1).

Skuteczność leków przeciwhistaminowych jest największa w odczynach alergicznych górnych dróg oddechowych np. pyłkowicy (katar sienny) lub w ostrej pokrzywce, w innych chorobach i reakcjach alergicznych znacznie mniejsza. Stosowane są one wtedy wraz z innymi lekami np. glikokortykosteroidami, adrenomimetykami. W astmie oskrzelowej ich efekt terapeutyczny wynika jedynie z poprawy oddychania przez nos, przy współistnieniu objawów atopii z górnych i dolnych dróg oddechowych.

Leki przeciwhistaminowe H₁ można podzielić na dwie generacje różniące się między sobą głównie farmakokinetyką oraz selektywnością (2, 3).

Pierwsza generacja leków przeciwhistaminowych, to bardzo liczna grupa o różnej budowie chemicznej, są to pochodne: etanoloaminy, etylenodiaminy, piperydyny, fenotiazyny. Do tej grupy leków zarejestrowanych w Polsce należą: antazolina (Phenazolinum), difenhydramina (Benzhydramunum hydrochloricum), prometazyna (Diphergan), klemastyna (Clemastin), rimetiniden (Fenistil), cyproheptadyna (Peritol), hydroksyzyna (Hydroxizinum), ketotifen (Pozitan, Zaditen).

Niektóre z leków o silnym działaniu przeciwhistaminowym mają inne zastosowanie, niż odczyny alergiczne np. dimenhydrinat (Avomarin) podawany jest w kinetozach, cinnarizyna (Cinnarizin) stosowana w zaburzeniach krążenia mózgowego.

Leki pierwszej generacji mają zbliżoną siłę działania blokującego receptor H₁ i wykazują dodatkowe działania blokujące inne receptory (nie są selektywne). Blokują one receptory cholinergiczne (mają wyraźne działanie atropinowe), jak również receptory serotoninergiczne, dopaminergiczne i adrenergiczne. Te dodatkowe działania są najczęściej przyczyną działań niepożądanych, ale niekiedy mogą być korzystne np. w chorobach alergicznych skóry.

Leki przeciwhistaminowe pierwszej generacji mają podobną kinetykę. Dobrze wchłaniają się z przewodu pokarmowego. Działanie ich pojawia się po 15-30 min po podaniu, szczyt działania po 1 h. Dobrze przechodzą do ośrodkowego układu nerwowego. Wszystkie ulegają szybkiej biotransformacji w wątrobie i tylko w niewielkim odsetku wydalane są nie zmienione przez nerki. Nie kumulują się, ich okres półtrwania (t_0,5) wynosi przeważnie 3 h, co wymaga częstego ich podawania (co 4-6 h). Wyjątek stanowi tu klemastyna, której t_0,5 wynosi 10 h i powinna być podawana co 12 h.

Działania niepożądane leków przeciwhistaminowych pierwszej generacji (mimo dużej skuteczności) ograniczają ich stosowanie. Dotyczy to zwłaszcza działania hamującego na ośrodkowy układ nerwowy, powodującego senność, otępienie i zaburzenia koordynacji ruchowej. Nasilenie tych objawów wykazuje dużą zmienność osobniczą (od 20 do 60%) i może utrudniać normalną aktywność życiową w stopniu większym niż same objawy choroby.

W czasie przyjmowania leków pierwszej generacji nie wolno prowadzić pojazdów mechanicznych.

Druga grupa działań niepożądanych wynika z działania cholinolitycznego tej generacji leków. Wywołują suchość w jamie ustnej, zaburzenia widzenia (są przeciwwskazane w jaskrze), trudności w oddawaniu moczu (są przeciwwskazane w przeroście gruczołu krokowego).

Leki te wykazują również działanie na serce, mogą wywołać zaburzenia rytmu. Jeden lek z tej grupy – antazolina, jest również lekiem antyarytmicznym (obecnie bardzo rzadko stosowanym).

Skórne objawy uczuleniowe dotyczą najczęściej pochodnych etylenodiaminy. Ponieważ stosuje się je u ludzi ze skazą atopową (alergiczną), częstość uczuleń jest większa, niż w całej populacji.

Inne działania niepożądane tej grupy leków to: zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego, drżenia mięśniowe, zawroty głowy, szumy w uszach. Niektóre leki z pierwszej generacji leków przeciwhistaminowych, jak np.: mek

To jest tylko fragment artykułu. Aby przeczytać całość, przejdź do Czytelni medycznej.