Czarny kryminał to specyficzny nurt literatury kryminalnej, który powstał w pierwszej połowie XX wieku w Stanach Zjednoczonych. Charakteryzuje się mrocznym klimatem, pesymistycznym spojrzeniem na rzeczywistość, moralnie niejednoznacznymi bohaterami oraz skomplikowaną intrygą. Ważną rolę odgrywa tutaj również tło społeczne – korupcja, przestępczość, bezwzględność świata oraz samotność bohaterów.
Geneza i rozwój czarnego kryminału
Za początek czarnego kryminału uznaje się lata 20. i 30. XX wieku, kiedy to w amerykańskich tanich czasopismach zaczęły ukazywać się mroczne, brutalne opowieści kryminalne. Jednym z pierwszych i najważniejszych twórców czarnego kryminału był Dashiell Hammett. Jego powieść Szklany klucz (1931) uznaje się za klasykę gatunku. Innym ważnym autorem był Raymond Chandler, którego powieści Głęboki sen (1939) i Żegnaj, laleczko (1940) zyskały światowe uznanie. Szczególnie ta pierwsza powieść to również klasyczny przykład czarnego kryminału.
Czarny kryminał, zwany też noir (fr. czarny) zdobył ogromną popularność nie tylko w Stanach Zjednoczonych, ale i na całym świecie. Gatunek ten rozwijał się w różnych krajach, przyjmując lokalne koloryty. Współcześnie wciąż ma szerokie grono miłośników, zarówno w literaturze, jak i w filmie. Powieści noir poruszają często ponadczasowe tematy, takie jak: upadek moralności, społeczna niesprawiedliwość czy tragiczne losy bohaterów. Z pewnością dlatego też nie tracą na aktualności.
Przykłady z literatury i ich ekranizacje
Czarny kryminał wielokrotnie trafiał z literatury na ekrany kin czy telewizorów. Jedną z najsłynniejszych ekranizacji powieści jest Sokół maltański (1930) Dashiella Hammetta. Film powstał w 1941 roku w reżyserii Johna Hustona i z udziałem niezapomnianego Humphrey’a Bogarta.
W polskiej literaturze czarny kryminał również znalazł swoje miejsce. Jednym z najciekawszych przykładów jest Król Szczepana Twardocha (2016). W tej powieści mamy połączenie elementów noir z historią międzywojennej Warszawy, pełnej brutalności, politycznych rozgrywek i gangsterskich porachunków. Książka doczekała się interesującej adaptacji filmowej. Serial Król (2020) zdobył uznanie widzów i krytyków.
Czarny kryminał cieszy się zainteresowaniem
Czarny kryminał to gatunek, który ma piękną i wciąż otwartą kartę w historii literatury i filmu. Jego pesymistyczny wydźwięk, złożone postaci oraz realistyczne przedstawienie świata sprawiają, że cieszy się ogromnym zainteresowaniem szerokiego odbiorcy. Poza tym, jak się okazuje, dzieła literackie i ich ekranizacje doskonale się dopełniają.
(PK)