Na pewno nie raz zastanawialiście się, co to jest archetyp. Oczywiście niektórzy znają definicję tego terminu, niemniej są oni chyba w mniejszości. Tak więc archetyp to pierwotny wzorzec, symbol lub motyw, który powtarza się w kulturze, zwłaszcza literaturze, mitologii i w psychologii. Pojęcie to wprowadził do psychologii szwajcarski naukowiec Carl Gustav Jung. Uważał on, że archetypy są częścią zbiorowej nieświadomości i wpływają na sposób, w jaki ludzie postrzegają świat oraz interpretują rzeczywistość. Archetypy wyrażają się w mitach, bajkach, legendach oraz literaturze, nadając utworom uniwersalne znaczenie. Wraz z rozwojem literatury, zwłaszcza powstawaniem wartościowych dzieł, kształtuje się ich coraz więcej. Można by rzec, że archetypów przybywa z każdym kolejnym pokoleniem wybitnych pisarzy.
Archetypy w literaturze polskiej i zagranicznej
Należy podkreślić, iż archetypy występują w literaturze na całym świecie. Tak więc nie sposób odnieść się do nich wszystkich. Niemniej postaram się przedstawić najbardziej rozpoznawalne ich typy lub, jak kto woli, rodzaje:
Przykłady z literatury polskiej
Konrad z Dziadów Adama Mickiewicza – archetyp buntownika i romantycznego bohatera, który walczy z niesprawiedliwością i siłami wyższymi.
Stańczyk z Wesela Stanisława Wyspiańskiego – archetyp mędrca i błazna, który przewiduje przyszłość i ostrzega przed zagrożeniami.
Jacek Soplica z Pana Tadeusza – bohater przechodzący wewnętrzną przemianę, od porywczego szlachcica do pokutującego księdza Robaka.
Przykłady z literatury zagranicznej
Achilles w Iliadzie Homera, Frodo Baggins w Władcy Pierścieni J.R.R. Tolkiena – bohaterzy podejmujący wielkie wyzwania, pokonujący przeszkody i przechodzący wewnętrzną przemianę.
Gandalf w Władcy Pierścieni, Albus Dumbledore w Harrym Potterze – postaci mędrców obdarzone wiedzą i mądrością. Często też pełniące rolę przewodnika dla bohatera opowieści.
Lord Voldemort w Harrym Potterze, Smaug w Hobbit, czyli tam i z powrotem – postaci uosabiające zło i wrogą siłę.
Co to jest archetyp? – podsumowanie
Niezależnie od swojego rodzaju każdy archetyp odgrywa ważną rolę dla literatury, ponieważ pozwala na doskonalsze opisanie postaci. Dzięki niemu łatwiej jest kolejnym pokoleniom zrozumieć literaturę danej epoki i jej znaczenie dla kultury. Tym samym staje się ona bardziej ponadczasowa, a zarazem przystępna dla szerokiego grona Czytelników.
(PK)