Jak zapobiegać i leczyć niedożywienie?

Roman Łaz, Zofia Szczeklik-Kumala

Przyczyny, klasyfikacja i objawy

Pojęcie „niedożywienie” obejmuje złożony stan kliniczny, na który składają się skutki przedłużonego niedoboru składników żywienia będących źródłem energii (głównie węglowodany i tłuszcze) lub też niedoboru składników jakościowych wchodzących w skład ważnych struktur regulujących metabolizm komórek, tkanek lub całego organizmu (głównie sole mineralne, witaminy, pierwiastki śladowe). Niedożywienie więc może mieć charakter głównie ilościowy (utrata masy tłuszczowej, masy ciała, wychudzenie) lub też jakościowy (swoiste zespoły objawów niedoboru poszczególnych składników jakościowych).

Zaburzenia stanu odżywiania zdarzają się w warunkach europejskich najczęściej z następujących powodów:

1. zastosowanie nieprawidłowego żywienia z powodu braku wiedzy pacjenta lub jego nieprawidłowych zachowań z innych przyczyn,

2. ubóstwo powstające w szczególnych warunkach społecznych – przesiedlenie, samotna starość, bezrobocie,

3. przewlekłe choroby zaburzające apetyt, wchłanianie i asymilację składników odżywczych.

Stany niedożywienia można podzielić na:

1. niedobór głównie energii – głód bezwzględny lub względny, w odniesieniu do potrzeb organizmu, obejmujący białka, węglowodany, tłuszcze i składniki jakościowe łącznie;

2. niedobory o znaczeniu jakościowym:

a) głód białkowy i aminokwasów egzogennych.

b) głód węglowodanowy,

c) niedobór wody lub soli mineralnych,

d) niedobór witamin.

Niektóre objawy niedożywienia podaje tabela 1.

Tabela 1. Objawy i wyniki badań w niedożywieniu.

Dolegliwości podmiotowe	Objawy kliniczne	Wyniki badań laboratoryjnych
Znużenie	wychudzenie	acetonuria
Ogólne osłabienie	zanik skóry, bradykardia	spadek zużycia tlenu
Spowolnienie ruchowe i umysłowe	niedociśnienie	hipoproteinemia
Spadek emocjonalności	obniżenie temperatury ciała	hipoalbuminemia, hipokaliemia
Zaparcie	obrzęki	hiperurykemia
Wielomocz, nykturia	utrata libido i potencji, brak miesiączki	zwyżka wolnych kwasów tłuszczowych we krwi, kwasica, spadek stężenia wodorowęglanu we krwi

Choroba głodowa

Etiologia

Niedobór źródeł energii dla metabolizmu ustrojowego może być spowodowany brakiem dostępności pożywienia w środowisku, zaburzeniami apetytu, upośledzeniem wchłaniania składników odżywczych z przewodu pokarmowego (zespoły złego wchłaniania), lub też powstaje w wyniku zaburzeń w zużytkowaniu składników odżywczych przez komórki. Zaburzenie to może zależeć od niedoboru czynników ułatwiających dokomórkową dyfuzję biologiczną, jak np. insulina, lub od nadmiaru czynników niektórych składników odżywczych przez komórki, jak np. nadmiar amin katecholowych, kortyzolu, glukagonu. Niedobór składników odżywczych może również wystąpić w wyniku podwyższenia zapotrzebowania, zależnego od choroby powodującej zwiększenie przemian metabolicznych substratów odżywczych, np. w nadczynności tarczycy, stanach gorączkowych, w okresie pooperacyjnym, po urazach różnego typu, w nowotworach złośliwych.

Niżej przedstawiono czynniki etiologiczne niedożywienia.

I. Upośledzenie poboru pożywienia:

a) Zmniejszony apetyt: jadłowstręt psychiczny, psychozy, psychonerwice, zaburzenia apetytu w starości, działanie uboczne leków, przewlekłe zatrucia, uporczywe bóle, choroby infekcyjne i gorączkowe, okres pooperacyjny, choroby przewodu pokarmowego z niedomogą trawienia, alkoholizm, niedobór tiaminy.

b) Utrudnienie żucia, połykania, trawienia i zaburzenia pasażu jelitowego: uszkodzenia urazowe, neurologiczne, nowotwory, blizny i przetoki w obrębie przewodu pokarmowego, choroba wrzodowa żołądka lub dwunastnicy, biegunki, choroby wątroby, dróg żółciowych, trzustki, przewlekłe choroby jelit, brak uzębienia, stany zapalne jamy ustnej

To jest tylko fragment artykułu. Aby przeczytać całość, przejdź do Czytelni medycznej.